seksisme? ja/nee

Is seksisme nog een debat waard? De vraag stellen is hem beantwoorden, lijkt mij. Zolang we het over seksisme hebben, bestaat het kennelijk nog. En zolang seksisme bestaat, zijn er dus nog hardnekkige rolpatronen die ervoor zorgen dat vrouwen worden gediscrimineerd. Noem me ouderwets, maar het lijkt mij zaak om daarvoor op de bres te springen.

Dat geldt niet voor alle vrouwen, lees ik tot mijn verbazing in de Glamour van een paar maanden geleden. In een stuk getiteld Kan seksisme kwaad? schrijft journalist Floor Bakhuys Roozeboom dat het tijd is om de balans op te maken. Het is niet zozeer de vraag of seksisme nog bestaat, maar of we het nog een probleem vinden. Ja/nee.

Een nogal ambitieuze missie voor een artikel van pakweg tweeduizend woorden, lijkt mij. Alleen al voor het beschrijven van seksisme – wat het is, in welke vormen het al dan niet voorkomt, wie het treft, of dat meer of minder is dan ooit – heeft Germaine Greer een heel oeuvre nodig gehad en nog is ze niet klaar. De huidige generatie feministen doet daar niet zo ingewikkeld over, althans niet in het stuk van Bakhuys Roozeboom. Zo is daar Marianne Zwagerman, columnist en media-entrepreneur, die onomwonden stelt dat seksisme geen serieus probleem meer is. ‘Vroeger moesten vrouwen vechten om dezelfde rechten te verwerven als mannen,’ zegt ze. ‘Vrouwen hebben nu alle kansen om dezelfde maatschappelijke status te bereiken als mannen. Maar dan moeten ze die kansen wel grijpen.’ Hoe ‘ze’ die kansen moeten grijpen, laat Zwagerman in het midden – zoals ze ook gevoeglijk voorbijgaat aan het feit dat vrouwen dat kennelijk niet doen. Nog altijd zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in zowat alle gelederen van de maatschappij waar de macht zetelt. Desalniettemin vindt Zwagerman dat we niet moeten ‘miepen’ en vindt collegascepticus Phaedra Werkhoven, hoofdredacteur van Fabulous Mama Family, dat de emancipatie in Nederland ‘gewoon voltooid’ is. Dus mochten er nog vrouwen zijn die worden neergehaald dan wel onderdrukt, dan is dat vooral aan henzelf te wijten. En Werkhoven kan het weten, want ze deed met Fabulous Mama Family onderzoek naar ambitie. ‘Daaruit bleek dat vrouwen werk heus belangrijk vinden. Maar privé gelukkig zijn en van hun gezin genieten, dat vinden ze toch belangrijker.’ Met andere woorden: de vrouw wil gewoon liever thuis de aardappelen schillen dan het land regeren. Eigen schuld, dikke bult.

Hoe heerlijk moet het zijn als je wereld zo simpel in elkaar steekt dat je het hele feministische debat met een paar zinnen van tafel kunt vegen. Dat je politieke en juridische rechten in één adem kunt noemen met kansen in de praktijk en dat die kansen op hun beurt synoniem zijn aan maatschappelijke status – in plaats van aan ingewikkelder meetbare concepten als invloed, respect, vrijheid en autonomie. Het lijkt me ook zalig als je seksisme gewoon kunt zien als een ‘fact of life’, zoals Werkhoven, en er ‘je voordeel mee kunt doen’. Ik weet niet precies hoe dat eruit moet zien voor vrouwen die minder bedeeld zijn met vrouwelijke voordelen en het is mij ook een vraag hoe dat te rijmen valt met het idee dat seksisme niet meer bestaat, maar ik ben blij voor Werkhoven dat zij tenminste genoeg voordelen heeft om mee te compenseren. Zalig ook als je op een eilandje woont waar seksisme niets meer is dan ‘boze mannen die vrouwen willen neerhalen of onderdrukken’, want dan hoef je er niet in te geloven. Wie ziet er nu dagelijks mannen met een knuppel op straat lopen om vrouwen te pakken of met hun kop tegen het glazen plafond te rammen? Precies.

Helaas ziet de realiteit er in de rest van de wereld iets anders uit. Dat zeggen niet alleen vrouwen die iets verder kijken dan hun eigen tieten, maar goddank ook steeds meer mannen. Volgens een recente poll van het Britse TUC maken mannen zich zelfs drukker om seksisme dan vrouwen en geeft 30 procent van de Britse mannen toe (tegenover 27 procent van de vrouwen): alle mannen zijn seksist, en hebben er verdomd veel moeite mee om vrouwen serieus te nemen. ‘Sexual harassment is a fixture in modern life,’ schrijft Rupert Myers (m) als reactie in The Guardian. ‘It’s there alongside low expectations, pay inequality, and the structural inequalities upon which our society still exists.’ Thank God, he finally created men als Myers, die zelfs schrijft dat erkennen alleen niet genoeg is: ‘Accepting a problem exists is simple, showing respect to the women around us is the real challenge.’

Niet alleen voor mannen, zou ik zeggen. Ook voor vrouwen blijkt het een uitdaging om respect te hebben voor elkaar – of voor zichzelf. Phaedra Werkhoven gelooft in de kracht van de vrouw. Dat is heel mooi. Maar die vrouw zelf blijkt daar niet altijd in te geloven, wat wellicht ook een plausibele verklaring is voor het feit dat ze ondervertegenwoordigd is aan de top. Dit blijkt uit talloze onderzoeken die vermoedelijk iets degelijker zijn uitgevoerd dan de onderzoeken van Fabulous Mama Family. De realiteit voor veel vrouwen, zeggen onder anderen de Amerikaanse onderzoekers Barbara L. Fredrickson en Tomi-Ann Roberts, is dat ze leven in een maatschappij waarin ze expliciet dan wel impliciet worden geobjectiveerd als seksobject en dat dit niet alleen hun kansen op de arbeidsmarkt en in de politiek begatief beïnvloedt, maar ook aanzienlijk afbreuk doet aan hun gevoelens van eigenwaarde en zelfvertrouwen.

Fredrickson en Roberts lanceerden in 1997 de Objectification Theory, die als raamwerk fungeert om bepaalde theorieën in de praktijk te toetsen. Hun resultaten, en die van vele collega’s die het met hen eens zijn, zijn vooralsnog in lijn met de verwachtingen. Niet alleen door expliciete ervaringen van seksisme, maar ook door te leven in een cultuur waarin vrouwen op een bepaalde manier worden neergezet en beoordeeld – door media, door reclames, door de praktijk – gaan veel vrouwen zichzelf als object zien. Dit kan allerlei gevolgen hebben. Vrouwen kunnen onzeker worden over hun uiterlijk, eetstoornissen ontwikkelen, een obsessie met hun gewicht, rimpels, ze kunnen al hun geld in botox stoppen in plaats van, bijvoorbeeld, een opleiding, ze kunnen zich in toenemende mate distantiëren van hun eigen lichaam en dus niet meer reageren op signalen van honger of lust, ze kunnen een schaamte ontwikkelen voor hun lichaam en het onderwerpen aan een obsessief ‘gezondheids’-regime. Onderzoek legt bovendien de link tussen zelfobjectivering en een laag zelfbeeld, een lage levensgelukscore en een lage geluksbeleving in relaties. Niet alleen vrouwen zijn vatbaar voor deze risico’s, ook meisjes, al vanaf de leeftijd van zes jaar – de leeftijd waarop de meeste meisjes een bewustzijn ontwikkelen voor hun figuur en uiterlijk en – o ironie – de leeftijd waarop de meeste meisjes hun eerste Barbie krijgen.

Natuurlijk is het niet Barbie’s schuld dat meisjes onzeker worden, zoals het ook niet de schuld van een enkele reclame met blote borsten is dat vrouwen zichzelf als seksobject gaan zien. Dat zou net zo ongenuanceerd zijn als zeggen dat vrouwen niet moeten miepen om een seksistische reclamefoto. Het is evident dat het een samenspel van factoren is dat maakt dat we nog altijd leven in een maatschappij waarin mannen domineren en vrouwen het risico lopen te worden geobjectiveerd. Marianne Zwagerman en Phaedra Werkhoven hebben daar kennelijk niet zo’n last van. Ik ook niet, moet ik zeggen. Maar dat neemt niet weg dat ik me zorgen maak om de vrouwen die er wel last van hebben, en om de meisjes die opgroeien met de gedachte dat ze vooral tieten en een strakke kont moeten hebben om mee te mogen tellen. Ik denk niet dat die zullen geloven in hun eigen kracht als ze worden weggezet als slachtoffer zodra ze hun bek opentrekken om op te komen voor zichzelf.